مدتی بود مساله ای به ظاهر ساده ولی شایع و فراگیر ذهن مرا به خود مشغول کرده بود و هر کجایی که می رفتم سخن از آن به میان بود، موضوعی که از جهات مختلف شایسته ی تحقیق و بررسی بود و در نظر اکثر مردم او وضوح و روشنی قانع کننده ای برخوردار نبود.که آیا بازی شطرنج یک نوع ورزش فکری و تقویت کننده ی فکر است که اکثر مردم از آن دم می زنند؟بازی با آن چه حکمی دارد؟آیا قبل از اسلام نیز وجود داشته؟آیا شطرنج امروز با زمان قدیم فرقی دارد؟نظر علماء و مراجع تقلید در مورد شطرنج چیست؟ آیا جایز است یا نیست؟و دیگر آیاها و آیاهای دیگر...این موضوع فکر مرا سخت به خود مشغول نموده بود، تا فرصتی پیش آمد و توانستم این موضوع را از دیدگاههای مختلف مورد بررسی قرار دهم که از منظرتان می گذرد.

شطرنج مربوط به 4 هزار سال پیش می باشد که انسانها با تسخیر اجنه دست به کار های شیطانی زدند و از خدا روی برگرداندند و جن یا شیطان را پرستیدن و حتما از خود می پرسید چه ربطی به شطرنج دارد بله چون یکی از ابزار های اصلی برای تسخیر جن و ارتباط با شیطان صفحه شطرنجی است همانطورکه میدانید کف معبد سلیمان نبی شطرنجی بود و این بخاطر تسخیر جن های شیطانی برای گمراه نکردن انسانها بود و در آن زمان بیشترین رواج این کار بود که سلیمان به دستور خدا آن ها را به سلابه گرفت و در حال حاظر نیز در لژ های ماسونی از این زمین شطرنجی استفاده میشود و در کل بازی شطرنج مهره های برنامه ریزی شده ای دارد که در بازی به ما میگوید نبرد مقابل سفید و سیاه و و همانطور که میبینید یک ترکیب نظامی است و نماد جنگ است. بعضی ها گفته اند: شطرنج در اصل « شتورنگا» بوده که یک لفظ هندی است و از دو لفظ «شتو» به معنای چهار و «رنگا» به مفهوم بخشی از سیاه ترکیب شده است که معنای حقیقی آن چهار ستون لشکر است که در صفحه ی شطرنج به صورت فیل و اسب و ارابّه ی جنگی و پیاده ها نشان داده شده است. بعد از حمله ی اسکندر به هند «ارابّه ی جنگی» به علت عدم کارآیی منسوخ شد و «رخ» یا «قلعه» جایگزین آن شد. به نظر جونزشتورنگا  شطرنج در قرن هشتم میلادی به ایران آمد و به مقتضای لهجه ی ایرانی تبدیل به شترنگ گردید. پس از آمدن تازیان به ایران و غلبه ی زبان عربی، شترنگ معرّب گردیده و به شطرنج تبدیل شد. تاریخچه ی پیدایش شطرنج به روایت فردوسی در شاهنامه، در زمان خسرو اول انوشیروان، سفیری از هند با هدایای فراوان و از جمله شطرنج به ایران آمد و از خسرو خواست، که دانشمندان ایران رمز بازی با شطرنج را بگشایند، و در صورتی که از عهده بر نیایند وی از تقدیم هدایا معذور خواهد بود. خسرو هفت روز مهلت خواست. در این مدت هیچ یک از فرزانگان دربار ساسانی به فهم آن نائل نیامدند جز بزرگمهر که راز شطرنج را گشود و سپس به هند سفر کرد و بازی نرد را که خود اختراع کرده بود، به هندیان عرضه داشت.

تاریخ شطرنج در اسلام
در دوره ی اسلامی شطرنج در دربار خلفا، ابتداء در زمان خلفای اموی و سپس در دوره ی خلفای عباسی رواج زیادی پیدا کرد. عبدالملک مروان که در سال 65 هجری قمری بر مسند خلافت امویان نشست، اولین خلیفه ای است که به شطرنج علاقه داشته است. از جمله نزدیکان وی می توان الشعبی را نام برد. پس از وی در سال 86 قمری ولید بن عبدالملک به خلافت رسید او نیز با شطرنج آشنایی کامل داشت. ابتدا در زمان دوّمین خلیفه ی عباسی، ابو جعفر منصور و بعد از منصور در سال 158 قمری پسرش المهدی و بعد از او با روی کار آمدن هارون پنجمین خلیفه عباسی در سال 170 قمری شطرنج گسترش چشمگیری پیدا کرد، به طوری که در عهد وی برای استادان شطرنج مقرری هم معلوم کرده بودند. زندگانی شخصی وی نیز خالی از شطرنج نبود. . پس از انقراض خلافت عباسیان کانون فعالیت شطرنج به سوریه، ترکیه و مصر کشانیده شد و در بین مغولها معمول گردید و به تدریج از خاورمیانه به داخل اروپا گسترش پیدا کرد. این در حالی است که به هیچ عنوان شطرنج در سیره اهل بیت علیهم السلام ، پیامبر صلی الله علیه و آله و شاگردان آنها وجود نداشته است، بلکه از نظر آنها همان گون که خواهد آمد، شطرنج کاری لغو و باطل بوده و مؤمنین را از بازی با شطرنج نهی نموده اند.
سؤالی که در اینجا ممکن است اذهان خیلی ها را به خود معطوف کند این است که آیا احادیثی که در زمان گذشته از لسان مطهر اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام بیان شده است به همان زمان مربوط است یا به زمان ما هم ربط دارد؟ جواب: بله – زیرا مراجع تقلید نیز احکام شرعی را از همین روایات بدست می آورند و چنانچه این احادیث مربوط به زمانهای قبل باشد و ربطی به زمان ما نداشته باشد پس احکام شرعی را چگونه می توان بدست آورد؟مسائلی که اهل بیت عصمت و طهارت (ع) حلال کرده اند تا قیامت حلال است و مسائلی که حرام کرده اند تا قیامت حرام است و با گذشت زمان نه حلالی حرام و نه حرامی حلال می شود و اگر کسی خلاف این حرف را بزند در دین بدعت آورده است. از امام صادق علیه السلام راجع به حلال و حرام پرسیدم؟حضرت فرمودند: حلال محمد صلی الله علیه و آله همیشه تا روز قیامت حلال است و حرامش همیشه تا روز قیامت حرام ، غیر حکم او حکمی نیست و جز او پیغمبری نیاید و علی علیه السلام فرمود: هیچکس بدعتی ننهاد جز آنکه به سبب آن سنتی را ترک کرد.
آیا می دانید که:این سخن :‌ « شطرنج یک ورزش فکری است» تنها در کشورهای اسلامی که آن را حرام دانسته اند ، رواج دارد و در کشورهای غیر اسلامی از فکری بودن آن خبری نیست و تنها آن را به عنوان قمار می دانند؟ می دانید چرا؟ چون در کشورهای اسلامی تنها به بهانه های زیبا از جمله «ورزش فکری» می توان قمار و یا حرامی را جایز نمود و رواج داد.خیلی از دانشمندان و کسانی که سالیان درازی در این بازی دستی داشتند مطالبی را بیان داشتند که در جای خود خواندنی و قابل تأمل است.برای مثال«شانتال شوده دو سیلان فرانسوی»از کارشناس معروف شطرنج در جهان است که درباره ی وی گفته شده است‌ :‌ کسی جز شانتال نمی تواند عنوان قهرمان شطرنج جهان را به دست آورد و مطبوعات جهان مخصوصاً مطبوعات شوروی قدرت او را ستوده و برتری او را بر سایر حریفان ستایش کردند.وی سپس به قهرمانان شطرنج که ممکن است استعدادشان در هر مورد دیگر از حد متوسط پائین تر باشد اشاره کرده می گوید: « خواستم همین را بگویم که خطر واقعی شطرنج است زیرا پرداختن به شطرنج سایر منابع ذهنی را از کار می اندازد و دیگر فعالیتهای ذهنی بیهوده و پوچ می شود. شطرنج می تواند به مفهوم لغت اختلال حواس ایجاد کند». بعد شانتال نظر « الخین» قهرمان نابغه را تکرار می کند که همیشه می گفت :«برای برنده شدن باید از حریف خود متنفر شد …» و این یک زیان غیر قابل انکار اخلاقی به اضافه زیانهای دیگر است. یک پزشک آمریکایی بعد از سالها تحقیق به این نتیجه رسیده که هر سال فقط در آمریکا هزارها نفر در اثر قمار جان خود را از دست می دهند، این پزشک ثابت کرده که: « هنگام قمار ضربان قلب بازیکنان خیلی بیشتر می شود و قلب یک پوکر باز ماهر معمولاً بیش از صدبار در دقیقه می زند».همین طپش غیر معمولی قلب باعث می شود که قماربازان یا پشت میز قمار سکته یا پانزده سال پیش از موعد طبیعی پیر شوند و بمیرند.«کلیولند» ، روان شناس معروف آمریکائی پس از سالها بررسی ثابت کرده است که افراد کودن وکم هوش که در سایر رشته های فکری کمبود و نارسائی دارند،‌ به خوبی می توانند شطرنج بازی کنند و به درجه استادی برسند. آیا واقعا همین بازی است که بعضی ادعا می کنند یک ورزش فکری است و نیاز به هوش و فکر قوی دارد به طوری که فقط افراد متفکر و دانا و با هوش می توانند به آن بپردازند؟!!
عاقبت شطرنج باز
یکی از شطرنج بازان می گوید:شطرنج مبارزه ای تنگاتنگ با تنش و هیجان فوق العاده سیستم عصبی است.وقتی به مطالعه درباره ی زندگانی شطرنج بازان می پردازیم می بینیم که بسیاری از آنها در اثر شطرنج مبتلا به بیماریهای روانی یا قلبی شده اند و حتی مرگ برخی از آنها به خاطر حملات قلبی و یا مشکلات روانی بوده است.«پاول مورفی» نابغه ی شطرنج جهان که در سن 12 سالگی بازیکنی معروف گردید، و در سال 1875 میلادی با شکست دادن تمام حریفان خود قهرمان آمریکا شناخته شد، یک سال پس از کسب مقام قهرمانی به علت یک نوع بیماری روانی فعالیت خود را در عرصه ی شطرنج رها کرد. «آدلف آندرسن» استاد شطرنج جهان نیز بر اثر بیماری قلبی از دنیا رفت. « ایوان مخوف» تزار روسیه بر اثر علاقه ی شدید به شطرنج، در پای صفحه ی شطرنج دچار حمله ی قلبی شد. سلطان محمد اول پادشاه عثمانی، از باخت در شطرنج به اندازه ای عصبانی می شود که هر مهره ای را که سبب باختش بود برای همیشه از صفحه شطرنج خود طرد می کرد و دور می انداخت. آیا اگر می شنویم مرگ بعضی از شطرنج بازان به علت بیماری های روانی و اعصاب بوده تعجب آور است؟آیا همین بازی است که فکر را باز می کند در حالی که جیمز بعد از باخت در یک بازی حریف خود را از طبقه ی دوم ساختمان به پائین پرتاب می کند؟آیا همین بازی یک هنر فکری است که شطرنج باز حاضر می شود در صورت باخت همسر خود را تقدیم برنده ی بازی کند؟در سرگذشت کدام مخترع یا مکتشف خوانده اید که جزء قهرمانان شطرنج بوده است؟ و در یک ضرب المثل فرانسوی نیز می خوانیم : اگر قلب مهربانی داشته باشی نمی توانی شطرنج بازی کنی. فرض می کنیم که بازی با شطرنج – اگر بدون برد و باخت باشد – یک نوع تقویت فکر باشد،‌ اما تقویت فکر جنگجوئی است ، فکر ستیز، غلبه بر حریف، اسیر کردن و… مخصوصاً با توجه به این که مهره های شطرنج با عناصر یک جنگ واقعی مطابقت دارد، می-توان گفت: بازی شطرنج یک جنگ فکری است. و چه زیبا می گوید آن اندیشمند بزرگ انگلیسی ولز که: « اگر خواستید به جنگ سیاستمداری روید لازم نیست که به سراغ توپ و تانک بروید، تنها کافی است او را با بازی شطرنج مشغول کنید.
رنج شطرنج
نویسنده ی معاصر مرحوم حسین عبداللهی خوروش در مقاله ای زیبا بیان می دارد ؛آیا شطرنج مقوی اندیشه و عامل رشد فکر است؟ بدیهی است که شطرنج یک بازی فکری بوده و اندیشه انسانی را به کار می گیرد. لکن باید دید در پس این اندیشیدن چه چیز بدست می آید؟ آیا مطلب مهمی کشف و اختراعی انجام می گیرد؟ و یا تحولی در زندگی یکی از دو بازیکن حاصل می شود؟ آیا فائده اش به اندازه تحلیل چند مسئله ریاضی یا اجتماعی هست؟ و یا حداقل به اندازه حل نمودن یک جدول روزنامه فایده دارد؟یا بر عکس چنانچه ذیلاً خواهد آمد مغزی پر از درد ، اعصابی خسته و روانی آشفته برای انسان فراهم می آورد.بر آگاهان بازی شطرنج پوشیده نیست که کمتر بازی یا مسابقه ای می توان یافت که مانند شطرنج کلیه مشاعر و تمامی وجود انسان از جسم و روح او را اسیر و مجذوب خود سازد. دو حریف در شطرنج در تمام طول بازی که گاهی ساعتها به طول می انجامد و به قوت می توان گفت در یک مصاف پیگیر تمامی فکر و مغز و اعصاب بازیکنان معطوف مهره های سیاه و سپید شطرنج می باشد.تنها آشنایان به شطرنج می توانند شدت فوق العاده کشنده «شوک و ضربه» محکم مغزی و احتمالاً قلبی بازنده را احساس کنند، این امر از بدیهیاتی است که حتی در ساده ترین و تفریحی ترین بازیهای شطرنج بر بازنده به خیال خود پیروز عارض می شود، بالا رفتن فشارخون در لحظات حساس درگیری با حریف به خصوص در هنگام باختنهای غیر منتظره حتمی است.پس به موجب کدام منطق و کدام مصلحت به سراغ شطرنج برویم؟ تنها به این سبب که شطرنج یک سرگرمی است، نباید ساعتها وقت پربها را که می باید صرف مسائل مثبت و سازنده گردد، ضایع و خراب نمود، به خصوص اینکه در پرتو آن نه سودی حاصل است و نه نتیجه و خدمتی عاید. سودش یک تصدیع حتم است و یک تخریب مغز و یک فرسایش اعصاب و یک تشویش افکار و اتلاف گرانبهاترین سرمایه عمر که اوقات عزیز آدمی می باشد.
فتوای امام خمینی (ره)  و سایر علماء درباره ی شطرنج
در این قسمت شایسته است متن استفتائیه بنیان گذار جمهوری اسلامی ایران حضرت امام خمینی (رحمه الله علیه) را در مورد بازی شطرنج بررسی نمائیم. در شهریور ماه سال 1367 از محضر ایشان سؤالی در مورد شطرنج مطرح شد و ایشان هم پاسخ دادند. همین سؤال و جواب به دلیل عدم فهم درست و محتملا فرصت طلبی بعضی از افراد ، دستاویزی برای تجویز و حلیت و اشاعه ی شطرنج واقع شد. عده ای هم که دنبال بهانه ای در این زمینه بودند، با طرح این مساله که امام خمینی (رحمه الله علیه) شطرنج را حلال فرموده ، به سرعت آن را به عنوان یک رشته ی ورزشی در کنار سایر ورزش ها ، در مجامع فرهنگی کشور وارد کردند و برای ترویج آن ، تبلیغات گسترده ای انجام گرفت.مناسب به نظر می رسد در ابتدا متن آن سؤال و جواب را بیاوریم، سپس به توضیح مطلب بپردازیم.
پاسخ امام (رحمه الله علیه) به دو سؤال فقهی
در روزنامه ی جمهوری اسلامی شهریور ماه 1367 در جدول اخبار روز، تحت عنوان : «پاسخ امام به دو سؤال فقهی» دو استفتاء از محضر مرحوم امام به همراه جواب آن ها چاپ شد که سؤال اول مربوط به خرید و فروش آلات مشترک موسیقی بود که از محل بحث ما خارج است، و سؤال دوم مربوط به بازی شطرنج است.عین متن استفتای دوم و جواب مرحوم امام از قرار ذیل است:
سئوال: اگر شطرنج آلت قمار بودن خود را به طور کلی از دست داده باشد و چون امروزه تنها به عنوان یک ورزش فکری از آن استفاده گردد، بازی با آن چه صورتی دارد؟جواب: بسمه تعالی- بر فرض مذکور اگر برد و باختی در بین نباشد اشکالی ندارد. سپس در مهرماه همان سال این سؤال وجواب مورد نقد یکی از فضلای حوزه ی علمیه قم ، حجت الاسلام و المسلمین قدیری قرار گرفت و ایشان طی نامه ای به مرحوم امام سؤالاتی نقد آمیز مطرح کرد که در مورد شطرنج این چنین آمده است:
2- در سؤال دوم (یعنی در مورد شطرنج) سائل محترم از کجا ادعا می کند که امروز شطرنج آلت قمار بودن خود را به کلی از دست داده و تنها ورزش فکری شده است؟!مرحوم امام نیز در جواب نامه ی آقای قدیری مطالبی را بیان فرمودند. از جمله در مورد شطرنج این چنین فرمودند:« … اما این که نوشته اید از کجا سائل به دست آورده شطرنج به کلی آلت قمار نیست ، این از شما عجیب است ، چون سؤال ها و جواب ها فرض است و بنابراین آن چه را من جواب داده ام در فرض مذکور است که اشکالی متوجه نیست و در صورت عدم احراز باید بازی نکنند…»
تشریح پاسخ امام (رحمه الله علیه) در مورد شطرنج :با دقت و تأمل در سئوال ها و جواب های مذکور به خوبی روشن می شود که مرحوم امام فقط در یک فرض، بازی با شطرنج را تجویز فرموده اند و آن در صورتی است که بازی شطرنج به طور کلی آلت قمار بودن خود را از دست داده باشد و تنها به عنوان یک ورزش فکری از آن استفاده گردد که در این صورت بازی با آن بدون برد و باخت اشکالی ندارد.حلیت شطرنج در فرض مذکور تقریبا مورد اتفاق همه ی فقهاء و مراجع تقلید است، زیرا حرمت شطرنج مبتنی بر آلت قمار بودن است.بنابراین اگر فرض شود روزی این عنوان زائل گردد و شطرنج از آلت قمار بودن خارج شود و به عنوان یک ورزش و بازی فکری در آید، حرمت منتفی خواهد شد و در این صورت همه ی علماء قائل به جواز هستند.
در خصوص شطرنج حضرت امام خمینی (قدس سره ) و بعضی از مراجع تقلید میفرمایند: اگر شطرنج از آلت قمار بودن به کلّی خارج شده باشد وجزء ورزش های فکری درآمده باشد اشکالی ندارد وگرنه حرام است .( استفتائات , ج 2 ص 10)بعضی دیگر از مراجع معتقدند شطرنج از آلات معروف قمار محسوب می شود و هنوز احراز نشده که از آلت قماربودن خارج شده ازاین رو بازی با آن چه با برد و باخت مالی یا بدون آن جایز نیست .( آیت اللّه میرزا جواد تبریزی)بعضی دیگر از مراجع تقلید می فرمایند:بازی با شطرنج ولو بدون برد و باخت باشد اشکال دارد و حضور در مجلسی که شطرنج بازی می کنند نیز اشکال دارد و بازی با شطرنج مطلقاً حرام است .(آیت اللّه صافی گلپایگانی ، ایت الله وحید خراسانی،آیت الله رحمتی سیرجانی و...
در این میان مجتهد شهرمان آیت الله العظمی حاج شیخ محمد رحمتی معتقد است حرام خدا تا قیامت حرام و حلال خدا تا قیامت حلال می باشد.طبق روایات متعددی از بزرگان اهل دین و امامان معصوم (ع) وارد شده حتی بازی بازی و سرگرمی با تخته نرد و شطرنج حرام است و در باب شطرنج متجاوز از 40 روایت معتبر وارد شده که به ذکر چند روایت اکتفاء می کنیم؛در روایتی صحیح از امام هفتم (ع) در جواب مردی از اهل بصره که پرسید من با مردی که با شطرنج بازی می کنند می نشینم و خودم بازی نمی کنم و تنها تماشا می کنم.حضرت فرمود:تو را با مجلسی که خداوند نظر به اهل آن ندارد چکار.و در روایتی دیگر از امام صادق (ع) وارد شده: که فروختن شطرنج حرام است و پولی هم که از فروختنش بدست می آید حرام است و داشتن و نگاه داشتن شطرنج کفر است و شطرنج بازی کردن شرک است و سلام کردن بر کسی که شطرنج بازی می کند گناه کبیره هلاک کننده است و کسی که شطرنج بازی می کند و دست در میان آن می برد چنان است که دست در میان گوشت خوک برده باشد.و کسی که شطرنج بازی می کند نمازش قبول نیست تا اینکه دست خود را بشوید و کسی که به شطرنج نگاه می کند مانند این است که به عورت مادر خود نگاه می کند و کسی که نگاه می کند به کسانی که در حال بازی شطرنج هستند و به آنها سلام می کند در آن حال گناهش با کسی که شطرنج بازی می کند یکسان است . و کسی که بنشیند به قصد بازی کردن شطرنج جای خود را در جهنم آماده کرده است و این زندگانی باعث حسرت او در قیامت است ( به سبب اینکه چرا معصیت ها را انجام داده است ) و از همنشینی قمار باز بپرهیز زیرا از جمله مجالسی است که اهلش مورد غضب الهی شده اند و هر ساعت منتظر غضبند ( بلا ) و چون نازل شود تو را و ایشان را فرا خواهد گرفت.یا در جایی دیگر حضرت امام صادق (علیه السلام)فرمودند : خرید و فروش شطرنج حرام و خوردن پول آن حرام و نگه داشتن اش کفر و بازی کردن آن شرک و سلام کردن به بازی کننده آن گناه و یاد دادن و آموزش آن از کبیره هلاک کننده است. حضرت امیر المومنین علی (علیه السلام) فرمودند: به شش شخص سلام نکنید :1.یهودی 2.اهل موسیقی و نوازندگی 3.مسیحی 4.شخص آوازه خوان 5.کسی که در حال بازی شطرنج است 6.کسی که شوخی اش فحش مادر است.
آیت الله رحمتی متذکر می شود که ممکن است بعضی ها نظر بدهند که این روایات و غیر اینها همه در مورد بازی با برد و باخت وارد شده است و اگر کسی بعنوان سرگرمی بازی کند حرام نیست(بلکه فعلا بعنوان ورزش تلقی می شود)لکن باید معلوم باشد که این غذری است برای بعضی ها که می خواهند گناهکاران را بر کار خود تشویق کرده و سبب جرئت آنان شوند.بلکه در روایاتی حتی بازی با اینها بدون برد و باخت نهی شده است در روایت معتبر از امام صادق (ع) نقل شده که پیامبر(ص)از بازی با شطرنج نهی کردند وخیلی بجاست که اهل ایمان این شهر با عمل خود وارد کارهای زشت و حرام نشده،مجد و عظمت دینی و پایداری مردم این شهر را در گذشته به جایگاه قبلی خود بازگردانند.
نتیجه ی بحث
شطرنج در سیره اهل بیت (ع) کاری لغو و باطل دانسته شده است و مومنین را از بازی با شطرنج نهی کرده اند.شاید خیلی از افراد بدلیل اینکه علت قانع کننده ای برای منع شطرنج بیان نشده ،این مطلب را رد کرده ولی غافل از اینکه خیلی از دستورات اسلام در غالب حرام ،مکروه،حلال ،جایز ... آمده است که هر کدام معنای خاص خود را دارند از طرفی که علت اصلی خیلی از آنها مشخص نشده است.شاید بتوان یکی از آن دلایل را پایین بودن سطح آگاهی و دانش مردم آن زمانه بیان کرد که اگر قرار بود مطالب موشکافی و باز شود در ظرف عقلی مردم آن دوران نمی گنجید همانند دستوراتی از قبیل ذبح اسلامی،وضو گرفتن،غسل کردن،حرام بودن گوشت خوک،بسم الله الرحمن الرحیم گفتن و ... که امروزه علم بشری توانسته به پاره ای از علل آن پی ببرد و هنوز خیلی از جنبه های آن نمایان نشده که در زمان ظهور امام عصر(عج) بر همگان آشکار می شود.جالب اینجاست که در اسلام شراب خواری حرام است ولی نگاه کردن به آن اشکال ندارد ولی اینکه چرا بازی شطرنج نه تنها حرام بلکه نگاه کردن به آن نیز حرام است خود دلیل بر اهمیت موضوع دارد ،از طرفی امروزه علم و تحقیقات دانشمندان تا حدودی ثابت کرده است بازی شطرنج باعث بروز بیماریهای روانی یا قلبی ومرگ زود رس می شود.عملی که فایده ای برای انسان ندارد چه از لحاظ دینی و علمی آن را منع کرده اند.نمی دانم چرا بعضی ها اسرار بر این دارند که آن را یک ورزش فکری ارائه دهند و این در حالی است که در کشور های غیر اسلامی تنها به عنوان قمار معرفی می گردد.لذا بر مسئولین عزیز و متعهد ذی ربط لازم و واجب است با آگاهی و شیوه های صحیح، هر چه زودتر با مبارزه ای جدی، از تولید و نشر شطرنج و امثال آن جلوگیری کنند و جامعه را به سوی سرگرمی های سالم رهبری نمایند.